برای پیشبرد اهداف صنعتی، نیاز به استفاده از تجهیزات مناسب و با ایمنی بالا یکی از الزامات اساسی در هر حوزه کاری به شمار می‌رود. یکی از همین تجهیزات، انواع جرثقیل دستی هستند. جرثقیل دستی یکی از قدیمی‌ترین ابزارهای مکانیکی مورد استفاده بشر برای جابجایی و بلند کردن اجسام سنگین از دیرباز تا به امروز است. این دستگاه که امروزه در کارگاه‌ها، انبارها و پروژه‌های ساختمانی کاربردهای فراوان دارد، ریشه‌ای عمیق در تاریخ مهندسی و تمدن‌های بشری دارد. با توجه به اهمیت بالای این سری از تجهیزات، در این مقاله به بررسی تاریخچه جرثقیل دستی و سیر تحول آن از دوران باستان تا عصر صنعتی و مدرن خواهیم پرداخت.
مدت زمان تقریبی مطالعه‌ی این مقاله 6 دقیقه می‌باشد.
پیدایش اولیه ابزارهای بلند کننده
استفاده از ابزارهای ساده برای بلند کردن اجسام سنگین به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. اولین شواهد مربوط به استفاده از سیستم‌های قرقره و اهرم به تمدن‌های مصر باستان، بین‌النهرین و چین برمی‌گردد. لزوم به ساخت سازه‌ها و بناهای تاریخی یکی از اصلی‌ترین دلایلی بود که باعث اختراع چنین تجهیزاتی در عصر تمدن بشری شد. به عنوان مثال در ساخت اهرام ثلاثه مصر، کارگران با استفاده از الوار، طناب و صفحات شیب‌دار، سنگ‌های چند تنی را جابجا می‌کردند. این فرایند به عنوان یکی از اولین تاریخچه جرثقیل دستی در دوران مصر باستان شناخته شده است.
دوران یونان و رم باستان
تاریخچه جرثقیل دستی تنها به ساخت سازه‌های عظیم در مصر محدود نشد. در حدود قرن پنجم قبل از میلاد، یونانیان باستان مفهوم قرقره و چرخ‌دنده را برای افزایش نیروی انسانی به هنگام ساخت و توسعه ساختمان‌ها و بناهای خیره کننده توسعه دادند. ارشمیدس، دانشمند بزرگ یونانی، نقش مهمی در توسعه مکانیزم‌های ساده مانند قرقره ترکیبی ایفا کرد. رومیان بعدها با به کارگیری چرخ‌چاه و چرخ‌دنده‌های چوبی، دستگاه‌هایی ساختند که شباهت زیادی به جرثقیل دستی امروزی داشت. این مکانیزم در یک منبع الهام برای ساخت و تجهیز تجهیزات بالابر در دنیای صنعتی امروز بود.
قرون وسطی و انقلاب در ساخت و ساز
سیر تحول و تاریخچه جرثقیل دستی تا قرون وسطی هم ادامه پیدا کرد. در دوران قرون وسطی، نیاز به ساخت کلیساها و دژهای سنگی موجب شد تا سیستم‌های پیچیده‌تری از جرثقیل‌های دستی توسعه پیدا کنند. از جمله می‌توان به چرخ‌های بزرگ انسانی اشاره کرد که کارگران درون آن راه می‌رفتند و با نیروی خود طناب‌ها را بالا می‌کشیدند. این دستگاه‌ها که به «چرخ جرثقیل» معروف بودند، در بنادر و ساختمان‌های بلند استفاده می‌شدند. اما با توجه به الزام برخی پیش نیازها، استفاده از چنین سیستم‌هایی با محدودیت‌های زیادی از جمله فراهم کردن فضا و تعداد زیاد نیروی مواجه شده بود که بعدها توسط افراد دیگر، ساختار آ« اصلاح و مجدد گسترش پیدا کرد.
انقلاب صنعتی و تحول جرثقیل‌های دستی
با آغاز انقلاب صنعتی در قرن هجدهم، استفاده از فلز در ساخت ماشین‌آلات رواج یافت. این کار عاملی بود که باعث تولد جرثقیل‌های دستی امروزی و استفاده گسترده از آنها شد. جرثقیل‌های دستی که تا آن زمان عمدتاً از چوب ساخته می‌شدند، حالا با چرخ‌دنده‌ها و قاب‌های فلزی تجهیز شدند و مقاومت و تکنولوژی متفاوتی پیدا کرده بودند. شرکت‌هایی مانند Weston و Yale در انگلستان و آمریکا، اولین جرثقیل‌های دستی زنجیری را معرفی کردند که قابلیت بلند کردن چند تنی تنها با نیروی یک نفر را فراهم می‌کردند. این جرثقیل‌ها معمولاً شامل یک سیستم زنجیر کششی، چرخ‌دنده‌های تقویت شده و قلاب‌های اس بودند. استفاده از این دستگاه‌ها به دلیل ایمنی، هزینه پایین و سادگی و عملکرد بسیار روان، به سرعت در کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و معادن گسترش یافت.
تاریخچه جرثقیل دستی در قرن بیستم و استانداردسازی
در قرن بیستم، با رشد صنایع و افزایش توجه به ایمنی کار، جرثقیل‌های دستی به استانداردهای مشخصی تجهیز شدند. طراحی ظاهری این محصولات بهبود یافتند، متریال‌ها قوی‌تر و سبک‌تر استفاده شدند و سیستم ترمزهای داخلی برای جلوگیری از سقوط بار به دستگاه‌ها اضافه شدند. سازمان‌هایی مانند ANSI و ISO در تدوین استانداردهای ایمنی و عملکرد جرثقیل‌های دستی نقش مهمی داشتند. امروزه برندهایی نظیر Kito، CM، Vital و Elephant جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی یافتند.
این را هم بخوانید: جرثقیل بازویی دستی چیست؟
جایگاه جرثقیل دستی در دنیای امروز
با وجود پیشرفت جرثقیل‌های برقی و هیدرولیکی، تاریخچه جرثقیل دستی همچنان به عنوان یکی از عوامل اصلی برای پیشرفت فعالیت‌های صنعتی شناخته می‌شود. جرثقیل‌های دستی هنوز هم جایگاه ویژه‌ای در صنایع مختلف دارند. سادگی، هزینه پایین، عدم نیاز به برق و قابلیت استفاده در محیط‌های کوچک یا فاقد منبع انرژی از مهم‌ترین مزایای آن‌هاست.
امروزه جرثقیل‌های دستی در دو نوع اصلی تولید می‌شوند:
- جرثقیل دستی زنجیری (Chain Block)
- جرثقیل دستی سیم‌بکسلی (Wire Rope Manual Hoist)
هر دو نوع با رعایت اصول مهندسی پیشرفته و مطابق با استانداردهای ایمنی تولید می‌شوند. جرثقیل دستی 1 تن، جرثقیل دستی 2 تن، جرثقیل دستی 3 تن و جرثقیل دستی 5 تن از جمله پرکاربردترین تجهیزات بالابری هستند.
جرثقیل دستی نمادی از هوش مکانیکی بشر برای غلبه بر محدودیت‌های فیزیکی است. از چرخ‌چاه‌های چوبی در قرون وسطی تا جرثقیل‌های زنجیری مدرن، سیر تکاملی این ابزار نشان می‌دهد که چگونه نیاز انسان به حمل بار سنگین، منجر به نوآوری و توسعه فناوری شده است. با توجه به قابلیت‌های بالا و سادگی استفاده، به نظر می‌رسد جرثقیل دستی همچنان در آینده نیز بخشی از راه‌حل‌های بلند کردن ایمن باقی بماند. در این مقاله با بررسی بیشتر تاریخچه جرثقیل دستی، با سیر تحول آن آشنا شده و با کاربردهای این تجهیزات در تمامی دوران تاریخ آشنا شدیم.