در صنایع مختلف و با حجم سنگین و پرریسک مانند نفت و گاز، پتروشیمی، معادن و تولید مواد شیمیایی، استفاده از تجهیزات ایمن و مطابق با استانداردهای بین‌المللی یک الزام اساسی به شمار می‌آید. در چنین محیط‌هایی، وجود گازها، بخارات یا گرد و غبارهای قابل اشتعال، خطر انفجار تجهیزات را به شدت افزایش می‌دهد. از این رو، حتی کوچک‌ترین جرقه یا افزایش حرارت می‌تواند به یک اتفاق فاجعه‌بار ختم شود. در چنین شرایطی، تجهیزات صنعتی عادی جوابگوی نیاز ایمنی محیط نیستند. یکی از حیاتی‌ترین تجهیزات مورد استفاده در این محیط‌ها، جرثقیل ضد انفجار یا Explosion-proof Crane است که نقش کلیدی در جابه‌جایی ایمن و بدون ریسک اجسام سنگین ایفا می‌کند. در ادامه‌ی این مقاله به صورت تخصصی تمامی موارد پیرامون جرثقیل ضد انفجار خواهیم پرداخت.
مدت زمان تقریبی مطالعه‌ی این مقاله 7 دقیقه می‌باشد.
جرثقیل ضد انفجار چیست؟
قبل از هر چیز، ممکن است که با جرثقیل برقی سقفی آشنا باشید، اما آیا تا بحال واژه‌ی ضد انفجار به گوشتان خورده است؟ جرثقیل ضد انفجار، مدلی خاص از جرثقیل‌های صنعتی برقی است که تمامی اجزای الکتریکی و مکانیکی آن با هدف جلوگیری از ایجاد جرقه یا گرمای بیش از حد طراحی و ایزوله شده‌اند. این تجهیزات معمولاً دارای گواهی‌نامه‌های بین‌المللی مانند ATEX (اروپا) یا IECEx (بین‌المللی) هستند که بیانگر تطابق کامل آن‌ها با استانداردهای ایمنی برای محیط‌های انفجاری است. محفظه‌های مخصوص، عایق‌های حرارتی، پوشش‌های ضد خوردگی، سیستم‌های کنترل از راه دور ایمن و استفاده از متریال ضد انفجار از جمله ویژگی‌های این تجهیزات هستند. در جرثقیل‌های ضد انفجار، حتی کابل‌ها و سوکت‌ها نیز به صورت کاملاً محافظت شده طراحی می‌شوند تا از بروز هرگونه تخلیه الکتریکی ناخواسته جلوگیری گردد.
کاربردهای جرثقیل ضد انفجار
صنایع نفت و گاز
در پالایشگاه‌ها، سکوی‌های دریایی، خطوط انتقال نفت و تاسیسات گازی، جرثقیل ضد انفجار به صورت بسیار گسترده‌ای برای حمل تجهیزات سنگین و حساس مورد استفاده قرار می‌گیرند. این محیط‌ها معمولاً دارای گازهای هیدروکربنی با قابلیت اشتعال بالا هستند که هرگونه بی‌احتیاطی در استفاده از تجهیزات می‌تواند منجر به حادثه شود.
پتروشیمی و صنایع شیمیایی
در کارخانه‌هایی که انواع ترکیبات شیمیایی، اسیدها، حلال‌ها و بخارات قابل اشتعال تولید یا استفاده می‌شوند، به‌کارگیری و استفاده از جرثقیل ضد انفجار یکی از ضروری‌ترین اقدامات ایمنی به شمار می‌رود. زیرا وجود بخارهای معلق در هوا، احتمال انفجار را بالا می‌برد و تجهیزات باید کاملاً ایزوله و کنترل شده باشند.
معادن زیرزمینی و معادن زغال‌سنگ
در معادن، مخصوصا در عمق زمین، گازهایی مانند متان یا گرد و غبار زغال سنگ به وفور یافت می‌شوند. این ترکیبات در تماس با هر نوع جرقه می‌توانند منجر به انفجار شوند. از این رو استفاده از جرثقیل‌های مقاوم و دارای گواهینامه ضد انفجار برای حمل و نقل ابزار آلات و مواد ضروری است.
کارخانه‌های تولید رنگ، رزین و مواد اشتعال‌زا
این صنایع به علت ماهیت فرایندهای تولید و استفاده شده در آن، درگیر بخارات و مواد فرار هستند. بنابراین، استفاده از تجهیزات معمولی در چنین فضاهایی بسیار پرریسک است و فقط جرثقیل ضد انفجار قادر به تضمین ایمنی و عملکرد بدون حادثه هستند.
انواع جرثقیل ضد انفجار
جرثقیل سقفی ضد انفجار
این نوع جرثقیل برقی که معمولاً در سالن‌های بزرگ صنعتی نصب می‌شود، برای جابه‌جایی اجسام سنگین با حداکثر ایمنی در مسیرهای طولی و عرضی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با داشتن موتورها و سیستم‌های برقی مقاوم به انفجار، این جرثقیل‌ها برای محیط‌هایی با درجه خطر و حرارت بالا بسیار مناسب هستند. در نتیجه از بروز آسیب‌ها و خسارات احتمالی جلوگیری می‌شود.
جرثقیل بازویی ضد انفجار
طراحی این جرثقیل‌ها به صورتی است که در فضاهایی با محدودیت‌های بالا و محیط‌های صنعتی خاص، کارایی بالایی ارائه دهند. بازوی چرخان آن‌ها امکان دسترسی به زوایای مختلف در سوله و کارگاه را فراهم کرده و عملکرد ایمن آن‌ها در فضاهای مستعد انفجار، کاربردی حیاتی برای فراهم کردن ایمنی دارد.
ویژگی‌های فنی و ایمنی
موتورهای ضد انفجار با پوشش ایزوله شده
در ساخت جرثقیل ضد انفجار از المان‌های مختلفی استفاده می‌شود. این موتورها به صورتی ساخته شده‌اند که در برابر نفوذ گاز، گرد و غبار یا بخارات اشتعال‌زا مقاوم بوده و حتی در صورت بروز اشکال، امکان پخش جرقه به بیرون از موتور وجود ندارد.
محفظه‌های ضد جرقه برای تجهیزات الکتریکی
تمامی اجزای کنترلی جرثقیل ضد انفجار شامل تابلوهای برق، کلیدها و سنسورها در جعبه‌هایی با استانداردهای IP بالا قرار گرفته‌اند که مانع از تماس مستقیم با محیط و ایجاد واکنش‌های خطرناک می‌شوند.
سیستم‌های کنترل ایمن و از راه دور
کنترل از طریق ریموت‌های صنعتی که دارای گواهی ضد انفجار هستند، به کاربر اجازه می‌دهد از فاصله‌ی مطمئن عملیات جابه‌جایی را انجام دهد، بدون آنکه در معرض خطر قرار گیرد. این مورد یکی از مهم‌ترین المان‌های مورد استفاده در جرثقیل ضد انفجار شناخته می‌شود
این را هم بخوانید: بررسی کامل دستورالعمل ایمنی جرثقیل برقی هنگام استفاده!
استانداردهای بین‌المللی مرتبط
- ATEX (Directive 2014/34/EU): استاندارد اروپایی برای تجهیزات مورد استفاده در محیط‌های انفجاری. تجهیزات دارای این گواهی برای Zone 1 و Zone 2 تأیید شده‌اند.
- IECEx: سیستم بین‌المللی ارزیابی انطباق برای تجهیزات و جرثقیل ضد انفجار که توسط کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک ارائه شده است و از اعتبار بالایی برخوردار هستند.
- NEC 500 و NEC 505: استاندارد آمریکایی مربوط به تجهیزات برقی در مناطق خطرناک که در آن‌ها نوع مواد و احتمال حضور آن‌ها در محیط تعریف می‌شود.
- GB3836: استاندارد ملی چین برای طراحی تجهیزات ضد انفجار در محیط‌های صنعتی پرخطر. از آنجا که جرثقیل ضد انفجار چینی یکی از پر مصرف‌ترین تجهیزات در بازار ایران به شمار می‌رود، بهتر است که قبل از خرید حتما با افراد مجرب و متخصص مشورت کرده و از درستی این استاندارد اطمینان حاصل کنید.
نکات مهم در انتخاب جرثقیل ضد انفجار
- پیش از انتخاب جرثقیل ضد انفجار، باید مشخص شود که محیط مورد نظر تا چه اندازه مستعد انفجار است و بر اساس آن، نوع گواهی و طراحی مناسب انتخاب شود. این مرحله اولین گام برای خرید تجهیزات برقی محسوب می‌شود.
- نوع گاز یا گرد و غبار موجود در فضا نقش تعیین کننده‌ای در انتخاب سطح ایمنی و مقاومت تجهیزات دارد.
- جرثقیل باید با سایر سیستم‌های صنعتی مانند خطوط لوله، تجهیزات کنترل، و سیستم تهویه سازگاری کامل داشته باشد.
- خرید از تولیدکننده‌های معتبر با تجربه در ساخت تجهیزات ضد انفجار، ضمانت کیفیت و ایمنی بیشتر را به همراه دارد.
می‌توان گفت که استفاده از جرثقیل ضد انفجار نه فقط برای تضمین سلامت پرسنل و ایمنی تاسیسات صنعتی ضروری است، بلکه نقش مهمی در تداوم فعالیت‌های تولیدی و جلوگیری از خسارات مالی و فجایع زیست محیطی ایفا می‌کند. انتخاب درست این تجهیزات باید با دقت بالا، در نظر گرفتن محیط کاری، رعایت استانداردهای ایمنی و مشاوره با متخصصین صورت گیرد. ایمنی، تصادفی به دست نمی‌آید؛ بلکه نتیجه‌ی انتخاب‌های دقیق و مهندسی شده است.